Draadgentiaan, Koprus en Dwergbloem, een zeldzame klasse

Draadgentiaan (Cicenda filiformis)

De laatste jaren zijn we al diverse keren verrast door het voorkomen van Draadgentiaan (Cicendia filiformis). Een zeldzame soort en sterk achteruitgegaan (75-100%) in Nederland, zie verspreidingsatlas.
Op 2 plekken waar de Plantenwerkgroep van KNNV-IVN vaak komen is de soort nu al massaal gevonden. Hoe gaaf is dat? Nota bene op een stuk voormalig landbouwgrond. Dat biedt perspectieven zou je zeggen.

Als je je wat verdiept in de soort, dan kom je vanzelf bij de plantengemeenschappen terecht en wel in de Dwergbiezenklasse. Dat is een klasse van kort levende pioniergemeenschappen op kale, vochtige vaak dichtgeslagen bodem. Hé, voormalige akker, heringericht, wisselende grondwaterstanden en invloeden van grondwater.  Klopt volgens de beschrijving van de veldgids Plantengemeenschappen van Nederland en dan de Dwergbiezenklasse, 28. Klassen kunnen uit verbonden, associaties en subassociaties bestaan. Nu wordt het leuk. Wat nu als je naast Draadgentiaan nog 2 kensoorten en diverse begeleiders (Zomprus, Greppelrus, Borstelbies, Gewone waternavel en Dwergzegge) hebt gevonden in hetzelfde gebied, dan kom in je de Draadgentiaan-associatie terecht. Deze associatie is zeldzaam in Nederland.

Koprus (Juncus capitatus)

Eén van die zeldzaamheden is de Koprus (Juncus capitatus), in 2015 gevonden in een retentiegebiedje langs de Zandwetering. Het ging toen om enkele 100'en exemplaren.
Nu in diverse poeltjes van één van die mooie gebiedjes rondom Deventer, Koprus en niet zo'n klein beetje ook. Eerst een aantal plantjes en verderop letterlijk duizenden. Draaddun, nauwelijks 10 cm groot met een mooie stervormige bloeiwijze.

Dwergbloem (Centunculus minimus)

Naast massaal Kleine zonnedauw, niet heel zeldzaam, maar landelijk gezien toch aan het achteruitgaan, ook een andere kensoort van de genoemde associatie. Duizenden exemplaren van Dwergbloem (Centunculus minimus) in de sporen van een voormalige aanvoerweg. Gemakkelijk voor mos aan te zien, gezien de grootte van de planten, slechts 1-3 cm groot en onopvallende bloemen. Overigens niet eerdere gemeld in Deventer e.o. sinds 1990!!
Naast deze soorten is nog een hele lijst van bijzonderheden mogelijk. Op wikipedia is een hele lijst van soorten beschreven waar we onze ogen voor open moeten houden tijdens excursies in dit type gebieden.

Wat is nu zo bijzonder aan het voorkomen van deze soorten. Ten eerste zijn ze natuurlijk buitengewoon zeldzaam. Koprus, minder dan 10 km hokken in Nederland. Dwergbloem, zoals gemeld niet gemeld sinds 1990, Draadgentiaan an sich is al niet heel algemeen. Blijkbaar is het dus een bijzondere plek. Gezien het feit dat het pioniergemeenschappen zijn is het dus zaak, als de beherende organisatie dat wil behouden, die pioniersituatie te behouden. Instandhouding kan geschieden door plaggen en schonen van de vennen. De begroeiing heeft baat bij het tot op de minerale ondergrond verwijderen van de toplaag. Dit kan prima gebeuren in combinatie met het verwijderen van de eeuwige Zwarte elzen en Berken en het schonen van de vennen. Door een wat flauwer oevertalud te realiseren wordt ook de oppervlakte geschikt voor de soorten uit deze associatie verder vergroot en worden de kansen voor een duurzame populatie vergroot (Bron, Schaminée, J., K. Sýkora, N. Smits & M. Horsthuis, 2010: Veldgids Plantengemeenschappen van Nederland. KNNV Uitgeverij, Zeist. ISBN 978 90 5011 309 0)

Nog meer muur

Muren habitat

Hiernaast een typisch voorbeeld van het habitat van de muren, beter de Vetmuren en Zandmuren en uiteraard nog wat meer soorten. Rijk aan voedsel, zanderig en hier en beiden. Ze kunnen behoorlijk wat betreding hebben. Vetmuren spannen toch wel de kroon wat betreft betreding. In drukke winkelstraten kunnen ze zichzelf prima handhaven, alleen wordt  herkenning toch best lastig en geeft vooral (als je het niet uitgraaft) een raar gezicht, achterwerk omhoog en met je neus op de staatstenen, tja, als je niet boven het 'maaiveld' uitsteekt dan krijg je dat. Op wat rustiger plaatsen laten de vetmuren zich goed bekijken. Veel mensen weten niet dat er meerdere soorten zijn, 6 om precies te zijn. Waarvan er met zekerheid 4 in Deventer voorkomen, Liggende, Sierlijke, Donkere en Uitstaande vetmuur. De verschillen met Sierlijke vetmuur (ook wel Krielparnassia zijn zo groot dat het lastig zal zijn deze in hetzelfde milieu tegen te komen als de overige soorten).

Liggende vetmuur met stekelpuntje op de bladen en, in dit geval 5 kroonbladen.

Donker vetmuur is nog een 4de soort die dezelfde standplaats deelt met Liggende en Uitstaande vetmuur. De verschillen zijn niet al te groot. Bladen met een kort stekelpuntje, vrijwel nooit kroonbladen, liggend tot stijgend en vertakt. In de vruchttijd is het wat anders dan staan de kelkbladen van Uitstaande vetmuur recht af van de vrucht, vandaar Uitstaande vetmuur.

Het heeft een jaar geduurd voordat deze blog helemaal klaar was. Waarom kun je je afvragen. Terecht, het zijn stuk voor stuk algemene soorten, bekijk maar verspreidingsatlas.nl. Ja leuk, maar, heb ik nu wel echt die verschillende soorten gezien. Ik was ervan overtuigd dat ik ze gemakkelijk alle 3 (Liggende, Donkere en Uitstaande vetmuur) zou kunnen zien. Nou dat viel toch wel even tegen. Want? 2 van de 3 genoemde zijn eenjarigen, 1 is overblijvend. Ah, daar zit al een clou waarom het niet gemakkelijk is om ze allen tegelijk tegen te komen. Eenjarigen hebben soms een zeer snelle levenscyclus, wat betekent dat je maar tijdelijk aanwezig zijn. Dat is de eerste uitdaging. De tweede is de grootte van de planten. Het is allemaal nogal klein.

Habitus Uitstaande vetmuur.

Maar dan toch, in het juiste jaargetijde (mei - juli) ze alle 3 gezien. Het verschil tussen Liggende vetmuur en Donkere/Uitstaande is dat de Liggende vetmuur een overblijvende soort is met een zeer duidelijk wortelrozet én het hele jaar door zichtbaar!!

Donkere vetmuur

Veel minder lang zichtbaar zijn de soorten Donkere en Uitstaande vetmuur. Mei tot juli is toch wel de tijd. Echter dat geld voor beiden. Dan toch die verschillen, beiden hebben ze draaddunne stengels en zijn rechtopstaand.

Grootste verschil is de witgerande en rechtopstaande kelkbladen van Donker vetmuur. Uitstaande vetmuur heeft recht afstaande kelkbladen in de vruchttijd en in de knoptijd een roze rode tand.

Uitstaande vetmuur

Hierboven (links) Donkere vetmuur (lichte vliezige rand aan de kelkbladen die stijf tegen het vruchtbeginsel staan) en rechts Uitstaande vetmuur met een roze rode tand/rand en uitstaande  kelkbladen.